Οσο µεγαλύτερη είναι η ανάπτυξη µιας χώρας τόσο αυξάνονται τα περιστατικά καρκίνου του εντέρου, σύµφωνα µε µια νέα διεθνή επιστηµονική έρευνα.

Η µελέτη αποκαλύπτει ότι στις χώρες που έχουν υψηλό ∆είκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI) του ΟΗΕ, ο αριθµός των νέων περιστατικών της νόσου είναι κατά µέσο όρο εξαπλάσιος σε σχέση µε τις χώρες µε χαµηλό ∆είκτη Ανάπτυξης. Παγκοσµίως, παρατηρείται µια µεγάλη «ψαλίδα», καθώς σε µερικές χώρες (Ευρώπη, ΗΠΑ) οι θάνατοι από την ασθένεια είναι έως δεκαπλάσιοι σε σχέση µε άλλες χώρες (π.χ., τις αφρικανικές).  

Ο καρκίνος του εντέρου είναι η τρίτη συχνότερη µορφή καρκίνου και η τέταρτη σε θνησιµότητα διεθνώς. Τα νέα περιστατικά που διαγιγνώσκονται ετησίως πλησιάζουν τα 1,5 εκατοµµύρια, ενώ οι θάνατοι τους 700.000.

Έως το 2030 αναµένεται τα νέα περιστατικά να αυξηθούν κατά περίπου 60% και να φθάσουν τα 2,2 εκατοµµύρια, ενώ οι θάνατοι το 1,1 εκατοµµύριο.

Τα νέα περιστατικά στις γυναίκες είναι περίπου 25% λιγότερα σε σχέση µε τους άνδρες.

Τα υψηλότερα ποσοστά της νόσου καταγράφονται στη Σλοβακία (62 ανά 100.000 κατοίκους) και στην Ουγγαρία (59 /100.000), ενώ τα µικρότερα στην υποσαχάρια Αφρική (1,5 ανά 100.000).

Η οικονοµική ανάπτυξη και η υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής φαίνεται να ευνοούν την εξάπλωση της ασθένειας. Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι οι αναδυόµενες οικονοµίες θα εµφανίσουν αυξηµένα ποσοστά καρκίνου του εντέρου κατά τα επόµενα χρόνια.

Το 90% των περιπτώσεων του καρκίνου του παχέος εντέρου παρουσιάζεται σε ηλικίες άνω των 50 χρόνων και συχνότερα σε άνδρες. Στις ανεπτυγµένες χώρες, ο κίνδυνος ενός ενήλικα να αναπτύξει καρκίνο του παχέος εντέρου είναι 6% ή 1 στους 18!

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου φαίνεται ότι αρχίζει µε δύο τρόπους. Είτε αρχίζει να αναπτύσσεται από το εσωτερικό τοίχωµα του εντέρου είτε από µια µικρή υπερυψωµένη περιοχή που µοιάζει µε µανιτάρι και ονοµάζεται «πολύποδας». Οι περισσότεροι πολύποδες είναι αβλαβείς, µερικοί όµως µπορεί να γίνουν καρκινικοί (κακοήθεις).

Παράγοντες κινδύνου

• Ηλικία
  Η µεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων που διαγιγνώσκεται µε καρκίνο του παχέος εντέρου είναι άνω των 50 ετών. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου µπορεί να εµφανιστεί ωστόσο και σε νεότερους ανθρώπους, αλλά αυτό δεν συµβαίνει συχνά.

• Η φυλή
  Οι Αφρο-αµερικανοί έχουν µεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου από ό,τι άτοµα που ανήκουν σε άλλες φυλές.

• Ιστορικό
  Άτοµα τα οποία ανήκουν σε οικογένειες µε κληρονοµική προδιάθεση για καρκίνο του παχέος εντέρου (οικογενής πολυποδίαση και σύνδροµο του κληρονοµικού καρκίνου του παχέος εντέρου) αυξάνουν τις πιθανότητες εµφάνισης του καρκίνου στο µέλλον.
  Άτοµα που ανήκουν στις οµάδες υψηλού κινδύνου πρέπει να υποβάλλονται σε τακτικά χρονικά διαστήµατα σε κολονοσκόπηση, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

• Φλεγµονώδεις εντερικές συνθήκες
  Οι χρόνιες φλεγµονώδεις παθήσεις του παχέος εντέρου, όπως η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn.

• Κληρονοµικά σύνδροµα του παχέος εντέρου
  Τα γενετικά σύνδροµα που πέρασαν από γενιά σε γενιά στην οικογένεια, µπορεί να αυξήσουν επίσης, τις πιθανότητες εµφάνισης του καρκίνου του παχέος εντέρου.
  Εάν περισσότερα από ένα µέλος της οικογένειας πάσχει από καρκίνο του παχέος εντέρου ή του καρκίνου του ορθού, ο κίνδυνος είναι ακόµα µεγαλύτερος.

• Διατροφή χαµηλή σε φυτικές ίνες και υψηλή σε λιπαρά
  Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ο καρκίνος του ορθού µπορεί να σχετίζεται µε δίαιτα χαµηλή σε φυτικές ίνες και υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και θερµίδες.

• Ο καθιστικός τρόπος ζωής
  Η τακτική σωµατική δραστηριότητα µπορεί να έχει ακόµη και «αντικαρκινική» δράση.

• Διαβήτης
  Οι άνθρωποι µε διαβήτη και αντίσταση στην ινσουλίνη µπορεί να έχουν αυξηµένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου.

• Παχυσαρκία
  Οι άνθρωποι που είναι παχύσαρκοι έχουν όχι µόνο περισσότερες πιθανότητες να εµφανίσουν τη νόσο, αλλά και να πεθάνουν από καρκίνο του παχέος εντέρου σε σύγκριση µε άτοµα που θεωρείται ότι διατηρούν ένα φυσιολογικό βάρος.

• Το κάπνισµα και το αλκοόλ 

Συµπτωµατολογία

• Ανεξήγητη αλλαγή στις συνήθεις κινήσεις του εντέρου, συµπεριλαµβανοµένης συχνής διάρροιας, δυσκοιλιότητας ή της αλλαγής στη σύσταση των κοπράνων
• Αιµορραγία από το ορθό ή αίµα στα κόπρανα
• Επίµονη κοιλιακή δυσφορία, όπως κράµπες, αέρια ή πόνος
• Αίσθηση ατελούς αφόδευσης
• Αδυναµία ή κόπωση
• Ανεξήγητη απώλεια βάρους

Πολλοί άνθρωποι µε καρκίνο του παχέος εντέρου δεν βιώνουν καθόλου συµπτώµατα στα πρώιµα στάδια της νόσου. Όταν εµφανιστούν τα συµπτώµατα, είναι πιθανό να ποικίλλουν, ανάλογα µε το µέγεθος του καρκίνου και τη θέση του στο παχύ έντερο.

Διάγνωση

Πολύ σηµαντικό στοιχείο της έγκαιρης διάγνωσης αλλά και της επιτυχούς αντιµετώπισης αυτού του καρκίνου είναι η προληπτική κολονοσκόπηση, δηλαδή η κολονοσκόπηση προτού εµφανιστούν συµπτώµατα από το παχύ έντερο.

Η διάγνωση τίθεται µε την ενδοσκόπηση του παχέος εντέρου (κολονοσκόπηση, ορθοσκόπηση), βαριούχο υποκλυσµό «διπλής αντιθέσεως», αξονική τοµογραφία κοιλίας, µαγνητική τοµογραφία κοιλίας και επιβεβαιώνεται µε την ιστολογική εξέταση δειγµάτων του όγκου που λαµβάνονται µέσω των ενδοσκοπίων. Μεγάλο ρόλο παίζουν η παρουσία αιµοσφαιρίνης στα κόπρανα, η σιδηροπενική αναιµία και η µεγάλη αύξηση της τιµής των καρκινικών δεικτών (CEA, CA 19-9).

Προκαρκινικές καταστάσεις

Με τον όρο προκαρκινικές καταστάσεις εννοούµε παθήσεις του παχέος εντέρου οι οποίες προδιαθέτουν το συγκεκριµένο άτοµο στο οποίο υπάρχουν να αναπτύξει στο µέλλον καρκίνο παχέος εντέρου. Τέτοιες καταστάσεις είναι οι πολύποδες του παχέος εντέρου, η ελκώδης κολίτιδα, η νόσος του Crohn και το σύνδροµο οικογενούς καρκίνου του παχέος εντέρου.

Βασικοί τύποι καρκίνου του παχέος εντέρου

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου στη µεγάλη του πλειονότητα αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπαρχόντων πολυπόδων. Αυτός ο τύπος ονοµάζεται σποραδικός.

Υπάρχουν καρκίνοι του παχέος εντέρου που ονοµάζονται κληρονοµικοί, δηλαδή αναπτύσσονται σε ασθενείς µε κληρονοµικά σύνδροµα καρκίνου, όπως ο οικογενής καρκίνος παχέος εντέρου και το σύνδροµο του οικογενούς µη πολυποδιασικού καρκίνου του παχέος εντέρου.

Υπάρχει ο καρκίνος του παχέος εντέρου που αναπτύσσεται σε έδαφος ελκώδους κολίτιδας και νόσου του Crohn. Υπάρχουν και άλλοι -πολύ σπανιότεροι- τύποι καρκίνου που αναπτύσσονται στο παχύ έντερο, όπως µεταστατικοί από άλλα όργανα, ή καρκίνοι µε άλλον ιστολογικό τύπο.

Ο εντοπισµός της έκτασης της εξάπλωσης του καρκίνου ονοµάζεται«σταδιοποίηση». Η σταδιοποίηση βοηθά τον γιατρό σας να συστήσει την καλύτερη θεραπευτική αγωγή. Οι γιατροί έχουν τη δυνατότητα να υπολογίσουν το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η ασθένεια του ασθενούς.

Εφόσον έχει ληφθεί βιοψία ο γιατρός σας µπορεί να περιγράψει το ακριβές στάδιο.

Οι γιατροί χρησιµοποιούν από κοινού ένα διεθνές σύστηµα σταδιοποίησης, που ονοµάζεται TNM:

T – αναφέρεται στο µέγεθος του όγκου

N – δηλώνει αν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους λεµφαδένες

M – δηλώνει αν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε άλλα µέρη του σώµατος (µεταστάσεις).

Αντιµετώπιση

Η χειρουργική θεραπεία είναι η θεραπεία εκλογής όταν ο καρκίνος είναι χειρουργήσιµος και ο ασθενής µπορεί να χειρουργηθεί.

• Χηµειοθεραπεία
• Ακτινοθεραπεία
• Συνδυασµοί των παραπάνω

Η θεραπεία του καρκίνου που εντοπίζεται στο αριστερό κόλον έγκειται στη χειρουργική αφαίρεση του όγκου και των λεµφαδένων που αντιστοιχούν σε αυτή την ανατοµική περιοχή.

Ακολούθως, αποκαθίσταται η συνέχεια του γαστρεντερικού σωλήνα µε την ένωση των τµηµάτων του εντέρου που έχουν αποµείνει. Η ορθή ογκολογική χειρουργική αντιµετώπιση στοχεύει στην αφαίρεση του όγκου σε ασφαλή υγιή όρια.

Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι επεµβάσεις γίνονται λαπαροσκοπικά ή ροµποτικά και προσφέρουν στον ασθενή τα µέγιστα ποσοστά ίασης. Με τις ελάχιστα επεµβατικές µεθόδους, ο ασθενής πλέον έχει ελάχιστο πόνο µετεγχειρητικά, επιστρέφει στις καθηµερινές του δραστηριότητες και στη δουλειά του πιο γρήγορα, επίσης, έχει και πολύ µικρότερες τοµές και πολύ λιγότερο ποσοστό επιπλοκών των τραυµάτων του, όπως µετεγχειρητικές κήλες. Σε σπάνιες περιπτώσεις κληρονοµικών συνδρόµων, όπως η οικογενής πολυποδίαση ή η φλεγµονώδης νόσος του εντέρου, όπως η ελκώδης κολίτιδα, ο γιατρός µπορεί να συστήσει την αφαίρεση ολόκληρου του παχέος εντέρου και του ορθού, προκειµένου να προληφθεί περαιτέρω εξέλιξη του καρκίνου.

Πρόληψη

Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Έτσι και στην περίπτωση του καρκίνου του παχέος εντέρου υπάρχουν διάφορες επιλογές, η καθεµία µε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατά της.

Οι εξετάσεις για τη διάγνωση του καρκίνου του εντέρου περιλαµβάνουν:

• σωµατική εξέταση από τον γιατρό σας
• εξετάσεις αίµατος
• τεστ αιµοσφαιρίνης στα κόπρανα
• κολονοσκόπηση ή εικονική κολονοσκόπηση κλύσµα βαρίου (ένα είδος ακτινογραφίας)
• αξονική τοµογραφία
• µαγνητική τοµογραφία

Ο ρόλος της διατροφής

Οι διατροφικές συνήθειες αποτελούν έναν από τους σηµαντικότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες που εµπλέκονται στην καρκινογένεση του παχέος εντέρου. Η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος και ενδεχοµένως ζωικού λίπους φαίνεται επίσης ότι σχετίζονται µε την εµφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου.  Αντίθετα, τα πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα έλαια (ιχθυέλαια), καθώς και το ελαιόλαδο ασκούν προστατευτική δράση, όπως και το ασβέστιο, το σελήνιο και η βιταµίνη D.

Σωµατική άσκηση

Η απουσία σωµατικής άσκησης προδιαθέτει σε ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου. Εποµένως, η υιοθέτηση συστηµατικής σωµατικής άσκησης (π.χ., βάδισµα µισής ώρας ηµερησίως) αποτελεί έναν πολύ ικανοποιητικό τρόπο πρόληψης.

Κάπνισµα

Οι καπνιστές φαίνεται να έχουν µεγαλύτερο κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου. Ο κίνδυνος αυτός εξαρτάται από τη διάρκεια και την ποσότητα του καπνίσµατος, ενώ φαίνεται να ελαττώνεται µε τη διακοπή του καπνίσµατος.

 

Δηµήτριος Π. Γκιουζέλης MD, Ph.d
Γενικός Χειρουργός,
∆ιδάκτωρ Χειρουργικής και Ιατρικής Σχολής Πανεπιστηµίου Αθηνών,
Επιστηµονικός Συνεργάτης Βιοκλινικής Πειραιά