Η ενδοσκοπική υπερηχοτοµογραφία ή ενδοσκοπικό υπερηχογράφηµα ή ενδοσκοπικός υπέρηχος (endoscopic ultrasound – EUS) είναι απεικονιστική υπερηχογραφική µέθοδος, η οποία εφαρµόζεται µε ενδοσκοπικά µέσα. Ο συνδυασµός της υπερηχογραφίας και της ενδοσκόπησης επιτυγχάνεται µε τη χρήση ειδικών ενδοσκοπίων, στο τελικό άκρο των οποίων έχει προσαρµοστεί ο ηχοβολέας (µια κεφαλή υπερηχοτοµογραφίας υψηλής ανάλυσης), µε αποτέλεσµα να είναι εφικτή η εκποµπή υπερήχων κατά τη διάρκεια της ενδοσκόπησης. Με αυτόν τον τρόπο έχουµε τη δυνατότητα να ελέγχουµε σε βάθος το τοίχωµα του πεπτικού σωλήνα και να απεικονίζουµε από πολύ κοντινή απόσταση διάφορα συµπαγή όργανα, όπως το ήπαρ, το πάγκρεας και τον σπλήνα. Επίσης, µπορούµε να εξετάσουµε το µεσοθωράκιο, τους λεµφαδένες, τα χοληφόρα αγγεία και τα µεγάλα ενδοκοιλιακά αγγεία. 
Ιδιαίτερη αξία έχει η δυνατότητα ελέγχου του παγκρέατος από πολύ κοντινή απόσταση χωρίς την παρεµβολή αέρα και λίπους, µε συνέπεια να µπορούµε να απεικονίζουµε ακόµη και πολύ µικρές βλάβες του συγκεκριµένου οργάνου. Επίσης έχουµε τη δυνατότητα να διερευνούµε όγκους και κύστεις του παγκρέατος που έχουν βρεθεί σε άλλες απεικονιστικές µεθόδους, όπως σε αξονική ή µαγνητική τοµογραφία. Άλλωστε, ο κυριότερος λόγος για την αρχική ανάπτυξη της µεθόδου ήταν η επιτακτική ανάγκη της απεικονιστικής µελέτης του παγκρέατος, το οποίο, λόγω της ανατοµικής του εντόπισης, προέβαλλε ανυπέρβλητες δυσχέρειες στη διαγνωστική του προσέγγιση. Η τεχνολογική εξέλιξη µε την εφαρµογή της ελαστογραφίας επιτρέπει τον υπολογισµό της σκληρότητας των εστιακών παγκρεατικών βλαβών, µε συνέπεια να βελτιώνονται περαιτέρω η ευαισθησία και η ειδικότητα της µεθόδου στη διαγνωστική προσέγγιση του παγκρέατος. Επίσης στην EUS είναι εφικτό να γίνεται χρήση ειδικών σκιαγραφικών ουσιών. Βασίζονται στην τεχνολογία της µικροφυσαλίδας και χορηγούνται ενδοφλεβίως. Οι µικροφυσαλίδες καλύπτονται από φωσφολιπίδια ή αλβουµίνη και ανάλογα µε την πρόσληψη από τον παθολογικό ιστό προσφέρουν πολύτιµα διαγνωστικά στοιχεία.
Η EUS γίνεται µε τον ασθενή νηστικό και σε αριστερή πλάγια θέση, όπως στη γαστροσκόπηση. Εάν χρειάζεται να γίνει και λήψη υλικού µε βελόνα (FNA), πρέπει να διακοπούν τα αντιπηκτικά. Η EUS είναι ανώδυνη µέθοδος, δεδοµένου ότι απαιτείται να γίνεται καταστολή (χορηγούνται φάρµακα τα οποία προκαλούν µέθη). Ο ασθενής δεν χρειάζεται να νοσηλευτεί. Μετά το τέλος της εξέτασης, µπορεί να επιστρέψει στο σπίτι του.
Ενδείξεις της ενδοσκοπικής υπερηχοτοµογραφίας (EUS)
Σταδιοποίηση καρκίνου
Η EUS είναι η πλέον ακριβής µέθοδος για την τοπική σταδιοποίηση του καρκίνου του οισοφάγου, του στοµάχου, των εξωηπατικών χοληφόρων, του φύµατος Vater, του παγκρέατος και του ορθού. Πολύ συχνά η µέθοδος αποδεικνύεται πολύ χρήσιµη και στη σταδιοποίηση του καρκίνου του πνεύµονα. 
Με την εφαρµογή της EUS είναι πολύ συχνά εφικτό να απαντήσουµε στο ερώτηµα αν θα πρέπει ο ασθενής να χειρουργηθεί ή αν είναι προτιµότερο να υποβληθεί προεγχειρητικά σε χηµειοθεραπεία.
Υποβλεννογόνιοι όγκοι
Η EUS έχει τη δυνατότητα να απεικονίζει το τοίχωµα του πεπτικού σωλήνα σε όλο το βάθος του και να αναλύει και τις στιβάδες του τοιχώµατος. Συνεπώς, µπορεί να ελέγχει µε ακρίβεια τους όγκους που εντοπίζονται µέσα στο τοίχωµα, να εντοπίζει τη στιβάδα από την οποία προέρχονται και να υπολογίζει τις ακριβείς διαστάσεις τους.
Οι συγκεκριµένοι όγκοι ονοµάζονται υποεπιθηλιακοί ή υποβλεννογόνιοι και καλύπτονται από τον υπερκείµενο φυσιολογικό βλεννογόνο. Συνέπεια αυτού είναι οι βιοψίες που γίνονται κατά τη γαστροσκόπηση να µην µπορούν να αναδείξουν την ακριβή φύση αυτών των βλαβών, σε αντίθεση µε τις βλάβες της επιφανειακής στιβάδας του τοιχώµατος, οι οποίες είναι οι συχνότερες και ελέγχονται εύκολα µε τις βιοψίες που λαµβάνονται κατά τη γαστροσκόπηση.
Μελέτη χρόνιας παγκρεατίτιδας
Μελέτη και εκτίµηση λεµφαδενοπάθειας
Παρακέντηση κατά τη διάρκεια EUS (EUS-FNA)
Με τη χρήση λεπτής βελόνας των ενδοσκοπικών υπερήχων (EUS-FNA – fine needle aspiration) έχουµε τη δυνατότητα να αυξήσουµε ακόµα περισσότερο τη διαγνωστική µας ακρίβεια στη διάγνωση των όγκων, δεδοµένου ότι έχουµε κυτταρολογική ή ιστολογική επιβεβαίωση της προς διερεύνηση βλάβης. Η κυτταλογική ή η ιστολογική επιβεβαίωση της διάγνωσης είναι πολύ συχνά προαπαιτούµενο στη θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς.
Συνεπώς, η εφαρµογή της EUS-FNA προσφέρει πολύτιµες πληροφορίες όσον αφορά την πρόγνωση και την αντιµετώπιση των ασθενών. Συµβάλλει ουσιαστικά στη διάκριση των καλοήθων από τους κακοήθεις όγκους, στη σταδιοποίηση του καρκίνου και στην ιστολογική τεκµηρίωση της βλάβης, τόσο προεγχειρητικά όσο και πριν από την εφαρµογή χηµειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας.
Με την ίδια τεχνική µπορούµε να αναρροφήσουµε υγρό από κύστεις. Ιδιαίτερη κλινική σηµασία έχουν ο έλεγχος και η παρακολούθηση των παγκρεατικών κύστεων. Με τη βιοχηµική και κυτταρολογική ανάλυση του αναρροφηθέντος υγρού, µπορούµε να ξεχωρίσουµε τα βλεννώδη από τα µη βλεννώδη κυστικά νεοπλάσµατα κι έτσι να πάρουµε πολύτιµες πληροφορίες για την πρόγνωση και την επιλογή του καταλληλότερου τρόπου παρακολούθησης των ασθενών.
EUS-FNI (fine needle injection)
Με την EUS έχουµε τη δυνατότητα όχι µόνο να αποκτήσουµε υλικό για κυτταρολογική µελέτη παθολογικών καταστάσεων (EUS-FNA), αλλά και να χορηγήσουµε ουσίες (EUS-FNI) για να εξυπηρετήσουµε διάφορους θεραπευτικούς στόχους.
Η αντιµετώπιση του παγκρεατικού πόνου, που οφείλεται σε καρκίνο του παγκρέατος ή σε χρόνια παγκρεατίτιδα, µπορεί να επιτευχθεί µε τη νευρόλυση του κοιλιακού πλέγµατος. Χορηγείται διάλυµα αιθυλικής αλκοόλης µε λεπτή βελόνη, κατευθυνόµενη υπό EUS.
Έγχυση διαλύµατος αιθυλικής αλκοόλης σε κυστικές βλάβες του παγκρέατος
Έγχυση αντινεοπλασµατικών παραγόντων σε µη χειρουργήσιµους όγκους
Παροχέτευση παγκρεατικών ψευδοκύστεων
Fiducial markers:
Τοποθέτηση µεταλλικών σωµατιδίων στους κακοήθεις όγκους πριν από την εφαρµογή της ακτινοθεραπείας.
Εν κατακλείδι, είναι πλέον σαφές ότι το ενδοσκοπικό υπερηχογράφηµα (EUS) είναι όχι µόνο διαγνωστικό, αλλά και πολύτιµο θεραπευτικό µέσο στη γαστρεντερολογία.
Βιβλιογραφία
EUS in bile duct ampullary and gallbladder lesions 217-240 in «ENDOSONOGRAPHY» Robert Hawes, Paul Fockens. SAUNTERS ELSEVIER 2006. B. Napoleon, C Markoglou, Gidej Durivage.
EUS in bile duct ampullary and gallbladder lesions 217-240 in «ENDOSONOGRAPHY» Robert Hawes, Paul Fockens 2nd EDITION. SAUNTERS ELSEVIER 2010. B. Napoleon, C Markoglou, Christine Lefort.
Puncture and therapeutic procedures in endoscopic ultrasonography. ESGE Module 20. B. Napoleon P. Fockens. G. Durivage, C. Markoglou, B. Pujol.
Polkowski Marcin, et al. Technical aspects of EUS-guided sampling in Gastroenterology. ESGE technical guideline Endoscopy 2017; 49.
Jean Mark Dumonceau, et al. Indications, results, and clinical impact of endoscopic ultrasound(EUS)-guided sampling in gastroenterology. European Society of Gastrointestinal Endoscopy (ESGE) Clinical Guideline. Updated January 2017.
Κωνσταντίνος Μάρκογλου
Γαστρεντερολόγος,
Επιστηµονικός Συνεργάτης
ΒιοΚλινική Αθηνών