fbpx
ΓΙΑ ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΚΑΛΕΣΤΕ :   ΑΘΗΝΑ  210 6962600, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ  2310 372600
ΑΜΕΣΗ ΑΝΑΓΚΗ! 14 501

Καρκίνος του προστάτη: Ο ρόλος της απεικόνισης

Του Στέλιου Δημητρίου

MD, EDiR, Ιατρός Ακτινοδιαγνώστης Διαγνωστικό κέντρο
ΑΛΦΑ ΕΥΡΕΣΙΣ Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ, Λευκωσία, Κύπρος

Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί τον συχνότερο καρκίνο στους άνδρες και τη δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο στον ανδρικό πληθυσμό. O καρκίνος του προστάτη προσβάλλει κυρίως τους ηλικιωμένους άνδρες. Στην Ελλάδα υπολογίζονται 5.500 νέα περιστατικά ανά έτος καρκίνου του προστάτη, με μέσο όρο ηλικίας τα 66 έτη, και στην Κύπρο καταγράφονται κατά μέσο όρο περίπου 460 νέα περιστατικά ετησίως. 

Κλινική υποψία – Κλινικά ευρήματα: 

Ευρήματα που θα μπορούσαν να σχετίζονται με υποκείμενο καρκίνο του προστάτη αποτελούν: 

(α) υψηλές τιμές (>4 ng/dL) του ειδικού προστατικού αντιγόνου (prostate specific antigen-PSA) και

(β) παθολογικά ευρήματα στη δακτυλική εξέταση. Ο καρκίνος του προστάτη αναπτύσσεται συχνότερα στην περιφερική ζώνη του (70%), η οποία γειτνιάζει με το ορθό έντερο, γεγονός που εξηγεί τη χρησιμότητα της δακτυλικής εξέτασης στους μαζικούς ελέγχους του πληθυσμού (screening test). Τα υπόλοιπα περιστατικά καρκίνου του προστάτη (30%) εντοπίζονται στην πρόσθια και κεντρική ζώνη του.

Oι ασθενείς με προστατικό καρκίνο μπορεί να παρουσιάσουν συμπτώματα όπως διαταραχές στην ούρηση, αιματουρία (δηλαδή αποβολή αίματος με τα ούρα) ή πόνο στην πλάτη και στη μέση λόγω μεταστάσεων στα οστά.

Ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να επεκταθεί σε γειτονικά όργανα (κυρίως στην ουροδόχο κύστη και τις σπερματοδόχες κύστεις και σπανιότερα στην ουρήθρα και το ορθό έντερο) ή σε λεμφαδένες (κυρίως εντός της κάτω κοιλίας και λιγότερο δίπλα από την αορτή ή στις βουβωνικές περιοχές). Επιπλέον, μπορεί να παρουσιαστούν απομακρυσμένες μεταστάσεις μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, με εντόπιση κατά σειρά συχνότητας στα οστά (90%), στους πνεύμονες (45%), στο ήπαρ-συκώτι (25%), στον υπεζωκότα (20%) και στα επινεφρίδια (15%). 

Ακτινολογικά ευρήματα

Υπερηχογράφημα (ultrasound)

Το διορθικό υπερηχογράφημα (transrectal ultrasonography-TRUS), με τη χρήση ειδικού ηχοβολέα διαμέσου του ορθού εντέρου, πραγματοποιείται συχνά για την εντόπιση τυχόν ύποπτων αλλοιώσεων στον προστάτη αδένα και για να καθοδηγήσει τη βιοψία του προστάτη, συνήθως μετά από υψηλά επίπεδα PSA ή/και ύποπτα ευρήματα στη δακτυλική εξέταση.

Επιπλέον, το διορθικό υπερηχογράφημα θεωρείται μέθοδος εκλογής για την εμφύτευση σωματιδίων βραχυθεραπείας στο πλαίσιο της θεραπείας επιβεβαιωμένου καρκίνου του προστάτη. 

Μαγνητική τομογραφία (MRI)

H μαγνητική τομογραφία ξεκίνησε να χρησιμοποιείται για την τοπική σταδιοποίηση επιβεβαιωμένων καρκίνων του προστάτη και για την εκτίμηση τυχόν εξωκαψικής επέκτασης της νόσου, δηλαδή επέκτασης του καρκίνου πέραν των ορίων του προστάτη, εύρημα που προφανώς σχετίζεται με φτωχότερη πρόγνωση. 

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο έχει αυξηθεί σημαντικά ο ρόλος της μαγνητικής τομογραφίας στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, καθότι είναι δυνατόν αφενός να εντοπίσει με ακρίβεια τις ύποπτες βλάβες σε περιστατικά όπου το PSA παραμένει σημαντικό υψηλό αλλά επανειλημμένες, διορθικές βιοψίες δίνουν αρνητικά αποτελέσματα και αφετέρου να χρησιμοποιηθεί ως κατευθυντήριος οδηγός για στοχευμένη βιοψία βλαβών που θεωρούνται ύποπτες για καρκίνο με βάση τα απεικονιστικά κριτήρια (MR-guided prostate biopsy). Επιπλέον, η μαγνητική τομογραφία χρησιμοποιείται για την τακτική παρακολούθηση ασθενών που έχουν διαγνωσθεί με χαμηλής κακοήθειας, αργά εξελισσόμενο καρκίνο που περιορίζεται εντός των ορίων του προστάτη (active surveillance), καθώς και για την παρακολούθηση-επανέλεγχο ασθενών που υποβλήθηκαν σε ριζική προστατεκτομή (ολική αφαίρεση δηλαδή του προστάτη λόγω καρκίνου), αλλά παρουσιάζουν εκ νέου αύξηση των τιμών του PSA. 

Το πρωτόκολλο που εφαρμόζεται σήμερα, βιβλιογραφικά αναφέρεται ως πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (multiparametric MRI-mpMRI), που περιλαμβάνει λεπτές τομές σε τρία επίπεδα σε ακολουθία Τ2 βαρύτητας υψηλής ευκρίνειας, εγκάρσιες τομές με την τεχνική της μοριακής διάχυσης (diffusion-weighted imaging/DWI) και δυναμικό έλεγχο του προστάτη μετά την ενδοφλέβια χορήγηση παραμαγνητικής-σκιαγραφικής ουσίας (dynamic contrast-enhanced MRI), όπου μελετάται το πρότυπο σκιαγραφικής ενίσχυσης των ύποπτων βλαβών που εντοπίζονται. 

H αξιολόγηση των αλλοιώσεων του προστάτη γίνεται κατά PI-RADS (Prostate Imaging-Reporting and Data System), με βαθμονόμηση από το 1 έως και το 5. Οι βλάβες που χαρακτηρίζονται κατά PI-RADS 1 και 2 έχουν πολύ μικρή και μικρή πιθανότητα αντίστοιχα να σχετίζονται με κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη, ενώ οι βλάβες που χαρακτηρίζονται 4 και 5 έχουν μεγάλη και πολύ μεγάλη πιθανότητα αντίστοιχα να σχετίζονται με κλινικά σημαντικό προστατικό καρκίνο. Οι βλάβες που αξιολογούνται ως 3 κατά PI-RADS θεωρούνται ενδιάμεσης υποψίας για κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη και η θεραπευτική τους προσέγγιση ποικίλλει. 

O κλινικά σημαντικός καρκίνος του προστάτη ορίζεται ιστολογικά ως Gleason score >7 ή/και όγκο >0,5 ml ή/και επέκταση πέραν των ορίων του προστάτη. 

Σημαντική εξέλιξη τα τελευταία χρόνια αποτελεί η τεχνική της βιοψίας του προστάτη με την υβριδική απεικόνιση (fusion imaging), που συνδυάζει μέσω ειδικού συστήματος GPS τις υπερηχογραφικές εικόνες με τις αντικειμενικές και ακριβέστερες εικόνες της μαγνητικής τομογραφίας. Ως εκ τούτου οι βιοψίες γίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια, ακόμα και σε βλάβες που είναι διακριτές μόνο στη μαγνητική τομογραφία. 

Υπολογιστική (Αξονική) Τομογραφία

Η αξονική τομογραφία δεν ενδείκνυται για την τοπική σταδιοποίηση του καρκίνου του προστάτη. Ωστόσο, χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό απομακρυσμένων μεταστάσεων στους πνεύμονες, στα οστά ή στα συμπαγή όργανα της κοιλιάς (ιδίως στο ήπαρ), καθώς και για το σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας στην περίπτωση που συμπεριλαμβάνεται στο θεραπευτικό πρωτόκολλο. 

Σε προχωρημένες καταστάσεις η αξονική τομογραφία αποτελεί εξέταση εκλογής για την ανάδειξη διογκωμένων-διηθημένων λεμφαδένων στην πύελο ή κοντά στην αορτή, υδρονέφρωσης (δηλαδή διάταση των ουρητήρων ή/και των πυελοκαλυκικών συστημάτων των νεφρών) ή οστεοβλαστικών-σκληρυντικών μεταστάσεων.

Πυρηνική Ιατρική

Το σπινθηρογράφημα οστών (bone scan) χρησιμοποιείται συνήθως για τον εντοπισμό οστικών μεταστάσεων, ενώ το PET-CT μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διάγνωση, σταδιοποίηση ή επανασταδιοποίηση ασθενών με καρκίνο του προστάτη, καθώς και για τον εντοπισμό ύποπτων εστιών υποτροπής της νόσου σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε θεραπεία και παρουσιάζουν εκ νέου αυξημένες τιμές PSA.

Θεραπεία

Θεραπευτικές επιλογές για τον καρκίνο του προστάτη αποτελούν η προστατεκτομή (η αφαίρεση δηλαδή του προστάτη αδένα), η βραχυθεραπεία και η εξωτερική ΑΚΘ με ή χωρίς ορμονοθεραπεία. Η επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας γίνεται με βάση τη σταδιοποίηση και ορισμένα άλλα κριτήρια (ενδεικτικά αναφέρονται η βαθμονόμηση Gleason και οι τιμές του PSA). 

Συμπέρασμα

Η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία κατέχει πλέον πρωταρχικό ρόλο και χρησιμοποιείται ευρέως στη διάγνωση και απεικονιστική παρακολούθηση περιστατικών καρκίνου του προστάτη, έχοντας τη δυνατότητα να εντοπίσει με ακρίβεια τις βλάβες που θεωρούνται ύποπτες για καρκίνο, ώστε να αποφεύγονται οι τυχαίες βιοψίες. Επιπλέον, o συνδυασμός της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας και της υβριδικής τεχνολογίας (fusion imaging) αποτελεί σημαντική εξέλιξη, καθότι οι βιοψίες γίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια και ασφάλεια, παρέχοντας τη δυνατότητα διάγνωσης έως και 30% περισσότερων περιστατικών με κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη.

2021-02-02T16:23:00+00:00