Του Ιωάννη Μπουζαλά Βιοκλινική Αθηνών

Ο κολικός του νεφρού είναι ένας από τους πιο δυνατούς πόνους που μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος. 

Τι ακριβώς όμως είναι ο κολικός του νεφρού και ποια είναι τα συχνότερα αίτια; Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο και τι θα πρέπει να κάνουν όταν εμφανιστεί ο πόνος;

Ο κολικός του νεφρού είναι μία εξαιρετικά επώδυνη κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από πόνο «σαν μαχαιριά» και ξεκινά από την περιοχή του νεφρού και συνήθως κατέρχεται προς το πλάγιο κοιλιακό τοίχωμα και μπορεί να καταλήγει στα έξω γεννητικά όργανα του ασθενούς. Έχει συνήθως παροξυσμικό χαρακτήρα (απότομη έναρξη), προοδευτικά αυξανόμενη ένταση και κατόπιν απότομη ύφεση. Η κλινική εικόνα είναι συνήθως χαρακτηριστική με τον ασθενή να είναι εξαιρετικά ανήσυχος, κάθιδρος, χωρίς να βρίσκει ανακούφιση σε καμία θέση, ενώ στηρίζει με το χέρι του την πάσχουσα νεφρική χώρα και κάμπτει πλάγια τον κορμό προς την πάσχουσα πλευρά.

Αποτελεί μια επείγουσα κατάσταση και αναγκάζει τον πάσχοντα στην άμεση ανεύρεση ιατρικής βοήθειας για την ανακούφιση από τον πόνο. Περιγράφεται ως μια από τις πιο επώδυνες εμπειρίες, παρόμοια με αυτή του τοκετού.

Άλλα συμπτώματα που μπορεί να συνοδεύουν τον κολικό νεφρού είναι:
• Ναυτία
• Εμετός
• Αίμα στα ούρα
• Επώδυνη ούρηση
• Πυρετός

Ο κολικός του νεφρού, ως σύμπτωμα, αποτελεί εκδήλωση μερικής ή πλήρους απόφραξης του νεφρού ή του ουρητήρα. Η εμφάνισή του εξαρτάται τόσο από περιβαλλοντικούς, όσο και από κληρονομικούς παράγοντες.

• Εκτιμάται ότι μερική ή η πλήρης απόφραξη του ουρητήρα θα συμβεί σε 12% περίπου του πληθυσμού και θα υποτροπιάσει στο 50% των πασχόντων.
• Η νόσος προσβάλλει και τα δύο φύλα, αλλά στους άνδρες είναι 2,5 φορές συχνότερη σε σχέση με τις γυναίκες.
• Το 25%των ασθενών αναφέρει θετικό οικογενειακό ιστορικό, γεγονός που δείχνει την ύπαρξη αυξημένης οικογενούς επίπτωσης στην εμφάνιση της ουρολιθίασης.
• Συνηθέστερα εμφανίζεται σε ηλικίες μεταξύ 30 και 50 ετών.
• Η επίπτωση της ουρολιθίασης παρουσιάζει γεωγραφική κατανομή και φαίνεται να είναι μεγαλύτερη στις ορεινές, ερημικές και τροπικές περιοχές.
• Πολλές μελέτες έχουν δείξει την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης κολικών κατά τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες, γεγονός που αποδίδεται στην αυξημένη θερμοκρασία και στην επακόλουθη αφυδάτωση.

Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, έως και 90%, η αιτιολογία της απόφραξης είναι η ουρολιθίαση.

Ωστόσο, υπάρχουν και μη λιθιασικά αίτια, όπως είναι η στένωση της πυελοουρητηρικής συμβολής, η παρουσία θρόμβων, η ατονία του ουρητήρα, η παρουσία ουροθηλιακών όγκων ή η εξωαυλική πίεση του ουρητήρα από χωροκατακτητικές εξεργασίες ή άλλες παθολογικές καταστάσεις του οπισθοπεριτοναϊκού χώρου.

Η πλειοψηφία των λίθων μπορεί να αντιμετωπιστεί με παρακολούθηση και αναμονή αυτόματης διέλευσης. Οι ουρητηρικοί λίθοι με διάμετρο <5mm θα διέλθουν μέχρι και στο 70% των περιπτώσεων. Ωστόσο, για λίθους μεγαλύτερης διαμέτρου οι συνολικές πιθανότητες αυτόματης διέλευσης είναι μικρότερες. Συνολικά, η θέση και το μέγεθος του λίθου και ο βαθμός ενσφήνωσης και απόφραξης κατά την αρχική προσέλευση του ασθενούς είναι παράγοντες που επηρεάζουν την πιθανότητα και τη χρονική στιγμή αυτόματης αποβολής του λίθου.

Η διάρκεια της αυτόματης αποβολής δεν πρέπει να υπερβεί τις 4−6 εβδομάδες εξ αιτίας του κινδύνου νεφρικής βλάβης.

Η συντηρητική αγωγή δεν είναι η καταλληλότερη για ασθενείς με παράγοντες κινδύνου ουροσήψης, όπως είναι η παρατεταμένη απόφραξη, το εμμένον άλγος ή η ταυτόχρονη λοίμωξη.

Ενδείξεις επεμβατικής παρέμβασης αποτελούν:

• οι λίθοι διαμέτρου ≥7 mm
  • η παρατεταμένη απόφραξη
  • το εμμένον άλγος
  • η ταυτόχρονη λοίμωξη
  • η αποτυχία της συντηρητικής αντιμετώπισης
  • η απόφραξη σε μονήρη νεφρό
  • η αμφοτερόπλευρη υδρονέφρωση

Η παρέμβαση αποσκοπεί στην άμεση παροχέτευση του ανώτερου ουροποιητικού και την αντιμετώπιση του αιτίου σε δεύτερο σκοπό.

Η παροχέτευση πραγματοποιείται με τη χρήση ειδικού αυτοσυγκρατούμενου ουρητηρικού καθετήρα (double J stent, pig-tail) ή με τοποθέτηση διαδερμικής νεφροστομίας. Αμφότερες οι μέθοδοι είναι εξίσου αποτελεσματικές. 

Αν έχετε κολικό νεφρού μαζί με πυρετό ή εάν αισθάνεστε ασυνήθιστη κούραση, θα πρέπει να πάτε στο πλησιέστερο ουρολογικό τμήμα αμέσως. Θα κάνετε εξετάσεις αίματος και ούρων για να ελεγχθεί αν ο νεφρός σας φλεγμαίνει ή είναι αποφραγμένος.

Ο κολικός του νεφρού αποτελεί ένα ιδιαίτερα συχνό πρόβλημα στην καθημερινή κλινική πράξη. Πολλές φορές παρουσιάζεται με ιδιαίτερα θορυβώδεις κλινικές εκδηλώσεις, ενώ απαιτείται ενδελεχής κλινική, εργαστηριακή και απεικονιστική προσέγγιση του ασθενούς, με σκοπό τη διαφορική διάγνωση από άλλες σοβαρές παθολογικές καταστάσεις, αλλά και την αναγνώριση πιθανών επιπλοκών της απόφραξης του ουροποιητικού. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αντιμετώπιση είναι συντηρητική λόγω της αυτόματης αποβολής των λίθων, κρίνεται όμως αναγκαία η άμεση επεμβατική αντιμετώπιση όταν αυτό ενδείκνυται, αρχικά με άρση της απόφραξης και στη συνέχεια με αντιμετώπιση της αιτίας.

Δεδομένου ότι ο κολικός του νεφρού δεν αντιμετωπίζεται αποκλειστικά από ουρολόγους, θεωρείται αναγκαία η πλήρης ενημέρωση, καθώς και ο σωστός προσανατολισμός με τη χρήση κατευθυντήριων οδηγιών, όσον αφορά στην προσέγγιση των ασθενών, την αναγνώριση των επιπλεγμένων περιπτώσεων και τη διακομιδή τους σε ειδικά κέντρα επεμβατικής αντιμετώπισης.

Δείτε σχετικά video:

τοποθέτηση αυτοσυγκρατούμενου ουρητηρικού καθετήρα (double J stent, pig-tail)

τοποθέτηση διαδερμικής νεφροστομίας

ελάχιστα επεμβατική θεραπεία ουρολιθίασης

Ιωάννης Σ. Mπουζαλάς
Χειρουργός Ουρολόγος – Ανδρολόγος