Πού οφείλεται, πώς εμφανίζεται,
τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε τα συμπτώματα και να την αντιμετωπίσουμε;
Η 0ρθοστατική υπόταση είναι το κλινικό αποτέλεσμα της αποτυχίας των ρυθμιστικών-προσαρμοστικών μηχανισμών ελέγχου της αρτηριακής πίεσης σε όρθια θέση (ορθοστατική πίεση). 
Στους υπεύθυνους ρυθμιστικούς παράγοντες περιλαμβάνονται οι τασεοϋποδοχείς της καρδιάς, ο φυσιολογικός όγκος αίματος και οι μηχανισμοί άμυνας κατά του λιμνάζοντος αίματος στα φλεβικά αγγεία.
Η ορθοστατική υπόταση είναι συχνότερη ανάμεσα στα άτομα της τρίτης ηλικίας, σχετίζεται με αύξηση του δείκτη θνησιμότητας και νοσηρότητας, ενώ πολλές είναι οι αιτίες και οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνισή της.
Η γήρανση συνοδευόμενη από χρόνιες ασθένειες, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η νόσος Πάρκινσον, επικρατεί στο 10%-30% των ηλικιωμένων ασθενών, επισπεύδοντας και προκαλώντας τη δυσλειτουργία των τασεοϋποδοχέων, με αποτέλεσμα έναν συνδυασμό ορθοστατικής υπότασης και αρτηριακή υπέρτασης.
Στη θεραπεία της ορθοστατικής υπότασης συμμετέχουν φάρμακα, όπως η φθοριοκορτιζόνη, αγγειοσυσπαστικοί παράγοντες, συνδυασμένοι με παράγοντες αντιμετώπισης των ορθοστατικών ελλειμμάτων, όπως θεραπεία με ώσεις (ποσότητες) υγρών και φυσικών χειρισμών, ειδικά σε περιόδους αυξημένου στρες συμβάλλουν στην επίτευξη ρύθμισής της.
Το παρακάτω άρθρο ευελπιστεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εκπαιδευτικό οδηγό για τους ασθενείς σχετικά με τη διαχείριση της ορθοστατικής υπότασης μέσα από την πρόληψη και την αντιμετώπισή της.
Συμπτώματα – Πώς εμφανίζεται, πώς γίνεται αντιληπτή;
Εμφανίζεται με συμπτώματα ζάλης, αστάθειας και θολώσεως της όρασης με την αλλαγή θέσης ενός ατόμου από την κατακεκλιμένη στην όρθια θέση. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν την κόπωση, τον ίλιγγο, τη σύγχυση, την κεφαλαλγία και την αυχεναλγία (πόνος στον αυχένα).
Η πιο συχνή αιτία ορθοστατικής δυσανεξίας είναι το λιποθυμικό επεισόδιο, το αιφνίδιο, δηλαδή, επεισόδιο υπότασης και απώλειας συνείδησης σε ένα κατά τα άλλα υγιές άτομο με φυσιολογική λειτουργία τασεοϋποδοχέων.
Αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση ενός λιποθυμικού επεισοδίου αποτελούν συνήθως ο οφειλόμενος, π.χ., φόβος, η δυσφορία σε θεραπεία με ενέσεις ή αιμοληψία.
Ακόμη μία αιτία με κοινή συχνότητα εμφάνισης όσο και η ορθοστατική υπόταση αποτελεί το Σύνδρομο Ορθοστατικής Ταχυκαρδίας (ΣΟΤ), χαρακτηριζόμενο από ορθοστατική δυσανεξία επιπλεγμένη με ορθοστατική ταχυκαρδία.
Ορθοστατική υπόταση ορίζουμε την πτώση της διαστολικής αρτηριακής πίεσης < 10 mm Hg στα πρώτα 3 λεπτά από την έγερση ή και πτώση κατά 20 mm Hg της συστολικής.
Σχετίζεται η εμφάνισή της με την ηλικία;
Η εμφάνιση της ορθοστατικής υπότασης σχετίζεται με την αύξηση της ηλικίας και τη γήρανση και εντοπίζεται στο 20%-30% των ηλικιωμένων ατόμων.
Ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης προοδευτικά με την πάροδο της ηλικίας δεν είναι εύκολος, εξαιτίας πολλών παραγόντων, όπως η διαταραγμένη ευαισθησία των τασεοϋποδοχέων της καρδιάς, του κυκλοφορούντος όγκου αίματος και του αγγειοκινητικού τόνου.
Παράλληλα νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η νόσος του Πάρκινσον, αλλά και η επίδραση αντιϋπερτασικών, διουρητικών και αντιπαρκινσονικών φαρμάκων συμβάλλουν στη δυσκολία ρύθμισης και ελέγχου της αρτηριακής πίεσης.
Η ορθοστατική υπόταση σχετίζεται σημαντικά με αύξηση των δεικτών θνησιμότητας και θνητότητας, καθώς άτομα με ορθοστατική υπόταση κινδυνεύουν από επαναλαμβανόμενες πτώσεις, που έχουν ως συνέπειες τα κατάγματα, τις εγκεφαλικές κακώσεις και άλλες επιπλοκές.
Γι’ αυτόν τον λόγο η διαχείρισή της με τη φροντίδα του γιατρού μας και τη δική μας συμμόρφωση στις θεραπευτικές κατευθύνσεις του είναι σημαντική.
Σημαντική παράμετρος για τη αντιμετώπιση της ορθοστατικής υπότασης είναι η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΣΤΑΤΙΚΗΣ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ.
Φυσιολογικά, η αρτηριακή πίεση παραμένει αμετάβλητη τόσο στην κατακεκλιμένη-ύπτια θέση όσο και στην ορθοστατική-όρθια θέση. Ασθενείς με προδιάθεση ορθοστατικής υπότασης. και στους οποίους το αίμα λιμνάζει στο φλεβικό αγγειακό δίκτυο θα εμφανίσουν ορθοστατική υπόταση λόγω αυτού.
Στην ίδια κατηγορία ασθενών συναντάμε και την αντιδραστική μεταγευματική ορθοστατική υπόταση, που αφορά την πτώση της αρτηριακής πίεσης έπειτα από γεύμα.
Η κατανάλωση ενός γεύματος θα αυξήσει κατά 200%-300% τον όγκο του λιμνάζοντος μεσεντέριου φλεβικού αίματος κι έτσι η φλεβική χωρητικότητα θα προκαλέσει στάση του αίματος, με αποτέλεσμα την ορθοστατική υπόταση.
Σε φυσιολογικά άτομα θα προκαλέσει την πτώση της αρτηριακής πίεσης και της καρδιακής συχνότητας.
Οι οδηγίες του γιατρού μας για τα βήματα που θα ακολουθήσουμε μετά την ολοκλήρωση ενός γεύματος είναι σημαντικές για την προληπτική αντιμετώπισή της.
Αιτίες της Ορθοστατικής Υπότασης
Πού οφείλεται η ορθοστατική υπόταση;
Οι παράγοντες κινδύνου που οδηγούν στην εμφάνιση της ορθοστατικής υπότασης χωρίζονται σε 2 κατηγορίες με βάση τη συμμετοχή ή όχι του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ).
- Ορθοστατική υπόταση με συμμετοχή του ΚΝΣ: Μπορεί να είναι αποτέλεσμα εγκεφαλικής νόσου ή νόσου του νωτιαίου μυελού.
- Ασθενείς με χρόνια ορθοστατική υπόταση χωρίς συμμετοχή του ΚΝΣ μπορεί να έχουν ως υποκείμενη νόσο σακχαρώδη διαβήτη ή και πιο σπάνια αμυλοείδωση ή κληρονομική, αυτοάνοση ή παρανεοπλασματική νόσο. Ασθενείς μπορεί, επίσης, να εμφανίσουν ιδιοπαθή ορθοστατική υπόταση.
Οι χρόνιες αιτίες της ορθοστατικής υπότασης είναι πιο συνήθεις από τις οξείες.
- Ήπια ορθοστατική υπόταση επέρχεται με την αύξηση της ηλικίας. Επίσης, ασθενείς με νόσο Πάρκινσον εμφανίζουν ήπια ορθοστατική υπόταση σε ποσοστό 20%-40%.
- Σοβαρού βαθμού ορθοστατική υπόταση παρουσιάζεται σε ασθενείς με ατροφία πολλαπλών συστημάτων ή άνοια με σωμάτια Lewy, επίκτητη ανεπάρκεια των τασεοϋποδοχέων.
Αντιμετώπιση της ορθοστατικής υπότασης
Τι πρέπει να κάνω;
Για την αντιμετώπιση της ορθοστατικής υπότασης αρχικά πρέπει να καθοριστεί το υπόβαθρο από το οποίο αυτή προέρχεται, δηλαδή αν η αιτία είναι νευρολογικής φύσης ή πρόκειται για φλεβική στάση ή συνθήκες υπογκαιμίας.
Μια σειρά διαγνωστικών διαδικασιών συμβάλλουν στη σωστή αξιολόγηση και περιλαμβάνουν τον έλεγχο αυτόνομων αντανακλαστικών, τον θερμορυθμιστικό έλεγχο ιδρώτα, τη μέτρηση ούρων 24ώρου, την παρουσία νοραδρεναλίνης στο πλάσμα σε ύπτια και όρθια θέση.
Ο γιατρός γνωρίζει το σύνολο των εξετάσεων και των παραγόντων που θέλει να αποκλείσει ή να προσδιορίσει προκειμένου να δώσει την κατάλληλη λύση. Ο ασθενής συμμετέχει και συμμορφώνεται με στόχο τη μεγιστοποίηση του θεραπευτικού οφέλους.
Ωσεις υγρών και ανύψωση κεφαλής κρεβατιού
Μπορεί να βοηθηθώ καταναλώνοντας υγρά έπειτα από υπόδειξη του γιατρού μου;
Ναι, η ώση (κατανάλωση σε συγκεκριμένες ποσότητες και συχνότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας) υγρών περιλαμβάνει την κατανάλωση από τον ασθενή 8 ποτηριών νερού 2 φορές την ημέρα σε γρήγορη διαδοχή, ώστε να αυξηθεί η ορθοστατική ΣΑΠ περίπου 20 mm Hg για 1-2 h.
Οι ασθενείς πρέπει να μπορούν να ρυθμίζουν την κατανάλωση των ώσεων υγρών-νερού στις περιόδους που βιώνουν αυξημένο ορθοστατικό στρες, όπως, για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να κάνει θεραπεία με ώση νερού πριν από την έγερση, πριν από κάποια καθημερινή δραστηριότητα ρουτίνας, πριν από την άσκηση.
Σε ασθενείς με σημαντικό βαθμό υπέρτασης σε κατακεκλιμένη θέση είναι καλό να προστατεύσουμε τα εγκεφαλικά αγγεία.
Έτσι, προτείνουμε την κατάκλιση με ανυψωμένη την κεφαλή του κρεβατιού κατά 10-12 cm και όταν ξεκουράζονται, επίσης κατά τη διάρκεια της ημέρας, τη θέση του κεφαλιού σε 30 μοίρες γωνία από την ύπτια θέση. Ανάλογα το προφίλ του κάθε ασθενούς μπορεί στοχευμένα στο MEDFAMILY να εφαρμόσουμε ασκήσεις νευρομυϊκού χειρισμού.
Στην πράξη, ο ασθενής εξασκεί συγκεκριμένη μυϊκή ομάδα για 3 δευτερόλεπτα, χαλαρώνει και επαναλαμβάνει τη διαδικασία. Πιο απλές ασκήσεις-χειρισμοί περιλαμβάνουν την όρθια στάση στις μύτες των ποδιών ή σταυρώνοντας τα πόδια τους και ασκώντας πίεση.
Χορήγηση υγρών και χλωριούχου νατρίου (αλάτι)
Η απαιτούμενη πρόσληψη 1,25-2,5 l την ημέρα παραμελείται στους ηλικιωμένους, ενώ και η συμπληρωματική χορήγηση αλατιού είναι σημαντική.
Αντιμετώπιση της υπέρτασης σε ύπτια θέση
Προληπτικά μπορώ να κάνω κάτι να αποφύγω την εμφάνιση της υπέρτασης σε ύπτια θέση;
Η παρουσία υπέρτασης σε ύπτια θέση είναι κοινή σε ασθενείς με ορθοστατική υπόταση και ο ιδανικός τρόπος αντιμετώπισης αυτής είναι η πρόληψη.
Στους τρόπους αντιμετώπισης περιλαμβάνονται αρχικά η χορήγηση ενός φαρμακευτικού παράγοντα, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση των ασθενών, όπως έχει ήδη αναφερθεί, με σκοπό τον έλεγχο της ορθοστατικής υπότασης κατά την έγερση.
Στη συνέχεια, η αποφυγή της ύπτιας θέσης σε ηρεμία με την υιοθέτηση της καθιστής θέσης ή την ανύψωση της κεφαλής υπό γωνία 30 μοιρών κατά τη διάρκεια της ημέρας και κατά 20 πόντους κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Σε κάποιες περιπτώσεις, ασθενείς θα αναπτύξουν ήπια υπέρταση με ΣΑΠ σε καθιστή θέση >180 mm Hg.
Η αντιμετώπιση εξαρτάται από το πόσο μια τέτοια τιμή αρτηριακής πίεσης εμμένει και τι ανταπόκριση έχει σε απλούς χειρισμούς.
Για παράδειγμα, κάποιοι ασθενείς αναπτύσσουν αντανακλαστικά μια μεταβατική αύξηση της αρτηριακής πίεσης με διάρκεια < 1/2 h και η οποία υποχωρεί χωρίς να απαιτεί φαρμακευτική αντιμετώπιση, γι’ αυτόν τον λόγο η συνολική καταγραφής σε 24 βάση των τιμών της αρτηριακής πίεσης μέσω ειδικών μηχανημάτων (Holter αρτηριακής πίεσης) κρίνεται απαραίτητη.
Η επιλογή και η δράση των φαρμάκων βασίζονται στο προφίλ και τη συνολική εικόνα του κάθε ασθενούς, δεν είναι εύκολή η ρύθμιση χωρίς τη σφαιρική αντιμετώπιση του θεράποντα γιατρού και τη συμμόρφωση του ασθενούς σε αυτό.
Εκπαίδευση ασθενούς
Πόσο σημαντικό είναι να ακούσω τον γιατρό μου και να ακολουθήσω όλες τις οδηγίες;
Η εκπαίδευση του ασθενούς είναι ζωτικής σημασίας, καθώς περιλαμβάνει τόσο την ενημέρωσή του για τον υπεύθυνο αιτιολογικό παράγοντα όσο και τον τρόπο αντιμετώπισης της ορθοστατικής υπότασης.
Για παράδειγμα, ο ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη πρέπει να έχει ως στόχο τον καλύτερο δυνατό έλεγχο της γλυκόζης στο αίμα.
Κάθε ασθενής πρέπει να κατανοήσει την έννοια και τη λειτουργία των τασεοϋποδοχέων, που -κατά κανόνα- με την πάροδο της ηλικίας εκπίπτει, καθώς και την άμεση συνέπεια που αυτό γεννά, δηλαδή την ορθοστατική υπόταση, την υπέρταση ύπτιας – κατακεκλιμένης θέσης, την απώλεια της ημερήσιας διακύμανσης της αρτηριακής πίεσης σε όρθια και ύπτια θέση.
Σημαντικό να ακούσει και να αφιερώσει χρόνο ο ασθενής στο να διαβάσει τα ειδικά έντυπα υποστήριξης και εκπαίδευσης του ασθενούς που επιμελείται το MEDFAMILY, με στόχο τη μεγιστοποίηση του θεραπευτικού αποτελέσματος προς όφελος πάντα του ασθενούς.
Π.χ., η αρτηριακή πίεση κατά την έγερση μπορεί να διατηρηθεί στα φυσιολογικά επίπεδα με τη χορήγηση αγγειοσυσπαστικών παραγόντων, όπως η μιδροδίνη, ή άλλης φαρμακευτικής αγωγής που θα έχει κάθε ασθενής σε προσωπική βάση από τον εξειδικευμένο παθολόγο.
Οι τυπικές τιμές ορθοστατικής ΣΑΠ ορίζονται > 90 mm Hg και κατακεκλιμένης < 180 mm Hg.
Ο ασθενής πρέπει να είναι γνώστης της συνθήκης ότι η ορθοστατική υπόταση καθορίζεται από παραμέτρους που, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν την ένδεια κυκλοφορούντος όγκου αίματος, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει μια παροδική αλλά απότομη πτώση της αρτηριακής πίεσης.
Επιπρόσθετα, είναι σημαντική η ενημέρωση σχετικά με την μεταγευματική ορθοστατική υπόταση, η οποία προέρχεται έπειτα από την κατανάλωση γεύματος, λόγω αύξησης του κυκλοφορούντος όγκου του αίματος κατά 300% στο σύστημα μεσεντέριων αγγείων, προκειμένου να εξυπηρετηθούν η επεξεργασία και η απορρόφηση των τροφών (χώνευση), με κατ’ επέκταση λίμναση του αίματος στο αγγειακό φλεβικό μεσεντέριο δίκτυο και τη σχετική μείωση του ωφέλιμου κυκλοφορούντος όγκου αίματος.
Επιπλέον, η έκθεση σε πολύ θερμό περιβάλλον ή σε πολύ ζεστό μπάνιο δρουν αγγειοδιασταλτικά, επιδεινώνοντας προοδευτικά την ορθοστατική υπόταση.
Συνοπτικά, ο γιατρός αποσκοπεί τη σφαιρική, προσωπική και εξατομικευμένη για τον κάθε ασθενή ρύθμιση των κύριων παραγόντων σε τρία επίπεδα για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης:
- Βελτίωση κυκλοφορούντος όγκου αίματος.
- Αποφυγή αυξημένης φλεβική στάσης.
- Βελτιστοποίηση αγγειοκινητικού τόνου.
Οι παραπάνω παράγοντες πρέπει να είναι ξεκάθαρα γνωστοί σε κάθε ασθενή με ορθοστατική υπόταση και να λαμβάνονται υπ’ όψιν από τον θεράποντα και -όπως στο MEDFAMILY ο Dr Σπύρος Μπάρμπας- να εκπαιδεύει και να δίνει στον κάθε ασθενή ειδικό-προσωπικό πρόγραμμα ελέγχου της αρτηριακής πίεσης.
Η αντιμετώπιση της ορθοστατικής υπότασης βλέπουμε, λοιπόν, πως είναι πολύ σημαντική και παίζει μεγάλο ρόλο στην ποιότητα ζωής των ασθενών.
Απαιτούνται διαφοροδιαγνωστική ικανότητα από μέρους του ειδικού ιατρού και γνώση των συνθηκών διαβίωσης, προκειμένου να επιτύχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα.
