Ο πρόσθιος χιαστός σύνδεσμος (ΠΧΣ) είναι βασικός σταθεροποιητής της άρθρωσης του γόνατος, που συνδέει το μηρό με τη κνήμη. 

Απουσία του οδηγεί σε αστάθεια και σε παθολογική κίνηση μεταξύ μηρού και κνήμης.

Ο τραυματισμός του είναι πολύ συχνός σε αθλητές όλων των ηλικιών και όλων των επιπέδων.

Αθλήματα υψηλού ρίσκου για ρήξη του ΠΧΣ θεωρούνται το ποδόσφαιρο, το σκι και το μπάσκετ.

Πάνω από 200.000 περιστατικά ρήξης του συγκεκριμένου συνδέσμου αναφέρονται στις ΗΠΑ ετησίως.

Ο ΠΧΣ δεν έχει δυνατότητα αυτόματης επούλωσης και η αστάθεια του γόνατος στην οποία οδηγεί η ρήξη του επιτάσσει συχνά την χειρουργική αποκατάστασή του.

Ο συνηθέστερος μηχανισμός κάκωσης είναι η στροφική κίνηση ή η αλλαγή κατεύθυνσης του γόνατος με το πόδι σταθερό στο έδαφος, χωρίς να υπάρχει σωματική επαφή.

Μπορεί όμως να συμβεί και με άμεση πλήξη στην έξω επιφάνεια της άρθρωσης, με το γόνατο να φεύγει προς τα μέσα και το πόδι να παραμένει σταθερό στο έδαφος.

Ο αθλητής αντιλαμβάνεται κατά κανόνα τη ρήξη του ΠΧΣ με το άκουσμα ενός δυνατού και επώδυνου θορύβου («κρακ»), το άμεσο πρήξιμο (αίμαρθρο) του γόνατος και την αδυναμία βάδισης.

Αστάθεια μπορεί να παρουσιαστεί άμεσα ή σε δεύτερο χρόνο αργότερα.

Η ρήξη του ΠΧΣ συνοδεύεται πολύ συχνά (περίπου στο 50%) και από βλάβες των μηνίσκων, του χόνδρου και άλλων συνδέσμων.

Το κυριότερο σύμπτωμα της ρήξης του ΠΧΣ που παραμένει μετά την πάροδο της οξείας φάσης είναι η αστάθεια και το αίσθημα ότι το γόνατο φεύγει από τη θέση του.

Αυτά τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια αστάθειας μπορούν να οδηγήσουν σε περαιτέρω βλάβες των μηνίσκων και του χόνδρου, που με τη σειρά τους αυξάνουν ακόμη περισσότερο την πιθανότητα εμφάνισης οστεοαρθρίτιδας σε ένα γόνατο με ρήξη ΠΧΣ στο μέλλον.

Η διάγνωση της ρήξης του ΠΧΣ βασίζεται:

1. Στο ιστορικό: ο ασθενής αναφέρει συνήθως στροφική κάκωση με το πόδι σταθερό στο έδαφος, ακούει τον θόρυβο της ρήξης και το γόνατο πρήζεται σχεδόν άμεσα.
2. Στην κλινική εξέταση όπου ο εξεταστής διενεργώντας διάφορες δοκιμασίες αποκτάει την υποκειμενική αίσθηση της αστάθειας του γόνατος. Βασίζεται κυρίως στην εμπειρία του εξεταστή. Οι κυριότερες δοκιμασίες είναι το Lachman test μαζί με την εκτίμηση του Endpoint που εκτιμά την προσθιοπίσθια αστάθεια της κνήμης, και το Pivot-shift test που εκτιμά την στροφική αστάθεια της κνήμης σε σχέση με το μηρό. Αντικειμενική μέτρηση σε mm της προσθιοπίσθιας αστάθειας της κνήμης μπορεί να γίνει με ειδικά όργανα όπως είναι το ΚΤ-1000 ή το Rolimeter.
3. Στη μαγνητική τομογραφία που αποτελεί την κύρια απεικονιστική εξέταση η οποία εκτός από τη βλάβη του ΠΧΣ απεικονίζει και τις υπόλοιπες συνοδές κακώσεις (μηνίσκων, χόνδρινων επιφανειών και άλλων συνδέσμων) που συχνά συμβαίνουν κατά τη ρήξη του χιαστού.

Η αρχική αντιμετώπιση της ρήξης του ΠΧΣ περιλαμβάνει μέτρα αντιμετώπισης του πόνου και του μεγάλου οιδήματος.

Η ανάπαυση, η χρήση πάγου και η φυσικοθεραπεία θα βοηθήσουν στην γρήγορη απορρόφηση του αίμαρθρου και στην αποκατάσταση της κινητικότητας της άρθρωσης και της μυϊκής ισχύος.

Χρήση βακτηριών (πατερίτσες) είναι αναγκαία για όσο διάστημα η βάδιση είναι επώδυνη.

Ο καθορισμός της περαιτέρω θεραπείας εξατομικεύεται και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι η ηλικία, το επίπεδο αθλητικής και εργασιακής δραστηριότητας καθώς και τις προσωπικές προσδοκίες του κάθε ασθενή.

Επίσης σημαντικό ρόλο παίζουν και οι συνοδές βλάβες μηνίσκων ή άλλων στοιχείων.

Στόχος είναι η επιστροφή του ασθενή στο επιθυμητό επίπεδο δραστηριότητας αναφορικά με τον αθλητισμό και την καθημερινότητά του, ελαχιστοποιώντας συγχρόνως των κίνδυνο περαιτέρω βλαβών από άλλα στοιχεία του γόνατος.

Επομένως ασθενείς που επιθυμούν να επιστρέψουν σε αθλήματα με σωματική επαφή και στροφική κίνηση (π.χ. μπάσκετ, ποδόσφαιρο) θα πρέπει να υποβληθούν σε χειρουργική αποκατάσταση (αρθροσκοπική συνδεσμοπλαστική) για να αποφύγουν τα επεισόδια αστάθειας.

Επίσης ένδειξη για χειρουργική αντιμετώπιση έχουν νέοι σε ηλικία άνθρωποι με υψηλό επίπεδο δραστηριότητας, αλλά και άνθρωποι οποιασδήποτε ηλικίας που η καθημερινή αστάθεια τους επηρεάζει την ποιότητα ζωής.

Τέλος χειρουργικά θα πρέπει να αντιμετωπίζονται και οι ρήξεις του ΠΧΣ που συνοδεύονται από βλάβες μηνίσκων, χόνδρου ή άλλων σημαντικών συνδεσμικών στοιχείων.

Όλες οι υπόλοιπες ρήξεις μπορούν θεωρητικά να αντιμετωπιστούν συντηρητικά με φυσικοθεραπεία και μυϊκή ενδυνάμωση.

Εφόσον υπάρχει ένδειξη για χειρουργική αποκατάσταση, αυτή δεν πρέπει να πραγματοποιείται σε επείγουσα βάση.

Η συνδεσμοπλαστική του ΠΧΣ πρέπει να διενεργείται όταν έχει υποχωρήσει το αίμαρθρο και έχει αποκατασταθεί η κινητικότητα της άρθρωσης.

Αυτό συνήθως συμβαίνει 3-4 εβδομάδες μετά την ρήξη του συνδέσμου.

Η μη τήρηση των ανωτέρω μπορεί να οδηγήσει σε μετεγχειρητικές επιπλοκές, όπως είναι η αρθροΐνωση.

Επίσης σωστό είναι η αποκατάσταση να γίνεται μέσα στο πρώτο εξάμηνο μετά το τραυματισμό, καθώς μειώνεται έτσι η πιθανότητα περαιτέρω μηνισκικών βλαβών.

Η χειρουργική αντιμετώπιση της ρήξης του ΠΧΣ έγκειται στην ανακατασκευή του συνδέσμου με χρήση κάποιου μοσχεύματος, που μπορεί να είναι αυτόλογο μόσχευμα (δηλ. από το ίδιο μας το σώμα), αλλομόσχευμα (από πτωματικό δότη) ή συνθετικό μόσχευμα.

Πιο σωστή επιλογή σήμερα θεωρείται η χρήση αυτόλογου μοσχεύματος (οπίσθιοι μηριαίοι τένοντες – hamstrings ή επιγονατιδικός τένοντας – bone tendon bone), καθώς οι άλλες δυο επιλογές παρουσιάζουν κάποια μειονεκτήματα και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε ειδικές περιπτώσεις.

Η συνδεσμοπλαστική του ΠΧΣ είναι ένα χειρουργείο που γίνεται αρθροσκοπικά με χρήση ειδικής κάμερας, μέσω δυο πολύ μικρών οπών (αρθροσκοπικές πύλες).

Το μόσχευμα ύστερα από κατάλληλη προετοιμασία τοποθετείται και σταθεροποιείται σε ειδικά τούνελ που διανοίγονται στο μηρό και στη κνήμη, σε θέσεις που αντιστοιχούν στο φυσιολογικό πρόσθιο χιαστό.

Σημαντικό είναι η θέση των τούνελ και κατά επέκταση το μόσχευμα να τοποθετείται σε όσο το δυνατό πιο ανατομική θέση.

Ο ασθενής που θα υποβληθεί σε συνδεσμοπλαστική ΠΧΣ θα νοσηλευτεί στη ΒΙΟΚΛΙΝΙΚΗ για 24 ώρες, ενώ μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο θα ξεκινήσει άμεσα φυσιοθεραπευτικό πρόγραμμα (2-3 φορές την εβδομάδα για τις πρώτες 6 εβδομάδες).

Με τις νεότερες τεχνικές ανατομικής ανακατασκευής του ΠΧΣ που εφαρμόζουμε, ο ασθενής χρησιμοποιεί βακτηρίες (πατερίτσες) με μερική φόρτιση μόνο για τις πρώτες 15-20 ημέρες και πλέον δεν είναι απαραίτητη η χρήση ειδικού νάρθηκα γόνατος, όπως γινόταν στο παρελθόν.

Σε ειδικές περιπτώσεις επίσης μετά από συνεννόηση με τον ασθενή μπορούμε να εφαρμόσουμε και τεχνικές αποκατάστασης με διπλή δέσμη του μοσχεύματος.

Σημαντικό είναι να τηρηθούν τα χρονοδιαγράμματα στην μετεγχειρητική αποκατάσταση, ώστε να γίνει σωστά η βιολογική ενσωμάτωση του μοσχεύματος.

Η επάνοδος στις αθλητικές δραστηριότητες γίνεται μετά από 6 μήνες, ενώ σε αθλήματα με σωματική επαφή ο χρόνος αυτός μπορεί να είναι μεγαλύτερος.

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχει ανακτηθεί τουλάχιστον το 80% της μυϊκής ισχύος στον έλεγχο με ισοκινητικό δυναμόμετρο.